ศิลป์ดินเผา…ชวนมาจับดินที่สงขลา

หากเอ่ยถึงสงขลา หลายคนอาจนึกถึงภาพทะเลกว้างสุดสายตา เมืองเก่าที่เปี่ยมไปด้วยเสน่ห์ หรือวิถีชีวิตชาวประมงที่ผูกพันกับผืนน้ำมาเนิ่นนาน แต่ลึกลงไปในชุมชนอันเรียบง่ายแห่งนี้ ยังมีศิลปะที่หยั่งรากลึกราวกับเป็นส่วนหนึ่งของวิถีชีวิต ศิลปะที่ไม่ได้ถูกเก็บไว้ในพิพิธภัณฑ์อย่างโดดเดี่ยว หากยังคงหายใจและถูกถ่ายทอดด้วยสองมือของช่างผู้มีใจรัก และกำลังถูกส่งต่อให้คนรุ่นใหม่ได้สัมผัสด้วยตัวเอง

ด้วยหัวใจที่ต้องการสืบสานและรักษาศิลป์พื้นบ้านให้คงอยู่ ศูนย์การเรียนรู้งานศิลป์พื้นถิ่น “กลุ่มร่องลายไทย” จังหวัดสงขลา จึงได้ถือกำเนิดขึ้น เพื่อไม่ให้ศิลป์อันทรงคุณค่าเลือนหายไปตามกาลเวลา แต่ยังคงงดงามและก้าวเดินต่อไปในอนาคต

จากความตั้งใจ…สู่บทเรียนที่มีชีวิต

กลุ่มร่องลายไทย ก่อตั้งขึ้นเมื่อปี พ.ศ. 2543 โดยผู้ช่วยศาสตราจารย์ดำรงค์ ชีวะสาโร คณะศิลปกรรมศาสตร์ มหาวิทยาลัยทักษิณ ร่วมกับคณะช่างผู้รักศิลปะไทยดั้งเดิม จุดเริ่มต้นเล็ก ๆ นี้เกิดจากความห่วงใยว่า งานช่างไทยโบราณหลายแขนง เช่น งานแทงหยวก งานเขียนลายไทย งานเขียนลายรดน้ำ งานสลักกระดาษทองอังกฤษ และงานเครื่องปั้นดินเผา กำลังเลือนหายไปจากสังคมสมัยใหม่

จากกลุ่มเล็ก ๆ ที่รวมตัวกันด้วยใจรัก ร่องลายไทยค่อย ๆ เติบโตขึ้นเป็นเครือข่ายช่างศิลป์และครูผู้ถ่ายทอดภูมิปัญญา ทำให้ศิลป์โบราณยังคงมีพื้นที่ในสังคม และสามารถส่งต่อไปยังคนรุ่นใหม่ได้อย่างต่อเนื่อง

สนับสนุนกิจกรรมดี ๆ ที่งดงาม

จนในปีพ.ศ. 2566 กลุ่มร่องลายไทยได้รับการสนับสนุนจาก บริษัท หาดทิพย์ จำกัด (มหาชน) จัดตั้งอาคารศูนย์การเรียนรู้ศิลป์พื้นถิ่น กลุ่มร่องลายไทย ณ ตำบลชิงโค อำเภอสิงหนคร จังหวัดสงขลา เพื่อเป็นแหล่งเรียนรู้ถาวรที่ทุกคนสามารถเข้ามาสัมผัสศิลปะได้อย่างใกล้ชิด บรรยากาศที่อบอวลด้วยความตั้งใจนี้ ค่อย ๆ ขยายเป็นกิจกรรมหลากหลาย จนในปี พ.ศ. 2568 ศูนย์ฯ ได้พัฒนาหลักสูตรเฉพาะทาง 2 แขนง ได้แก่

• หลักสูตรฝึกอบรมเครื่องปั้นดินเผาสทิงหม้อ – ถ่ายทอดเสน่ห์แห่งดินและไฟ ให้ภูมิปัญญาเก่าแก่กลับมามีชีวิตอีกครั้ง
• หลักสูตรฝึกอบรมศิลปะลายไทย – ศิลป์อ่อนช้อยที่งดงาม เป็นส่วนหนึ่งของประเพณีและวิถีชุมชนมาอย่างยาวนาน

สำหรับปีนี้ ทางศูนย์ฯ ได้เปิดสอน หลักสูตรเครื่องปั้นดินเผาสทิงหม้อ เป็นหลักสูตรแรก เพื่อมุ่งหวังให้ผู้เรียนได้เรียนรู้ตั้งแต่กระบวนการพื้นฐานไปจนถึงการสร้างสรรค์ผลงานที่มีคุณค่าทางใจ โดยมีครูผู้สอนที่มากด้วยประสบการณ์ เปี่ยมไปด้วยความรู้ และใจรักศิลปะ เป็นผู้ถ่ายทอด ได้แก่

• ผู้ช่วยศาสตราจารย์ดำรงค์ ชีวะสาโร — ประธานศูนย์การเรียนรู้งานศิลป์พื้นถิ่น (กลุ่มร่องลายไทย)
• คุณสุธรรม ตันสุขเกษม — วิทยากร
• คุณวัฒนา ชนะพาล — ผู้ช่วยวิทยากร

ผู้คนที่ก้าวเข้ามาที่นี่จึงไม่ได้เพียงเรียนรู้วิธีทำงานศิลป์เท่านั้น แต่ยังได้สัมผัสบรรยากาศแห่งความอบอุ่น ได้แรงบันดาลใจ และได้ร่วมเป็นส่วนหนึ่งในการสืบสานศิลป์พื้นถิ่นให้คงอยู่ต่อไป

ตลอดเวลากว่า 20 ปีที่ผ่านมา กลุ่มร่องลายไทยได้พัฒนาแนวทางการสืบสานศิลปะให้สอดคล้องกับยุคสมัย ไม่เพียงถ่ายทอดวิชาแก่เยาวชนและนักศึกษา แต่ยังเปิดประตูต้อนรับให้ผู้สนใจทั่วไปได้เข้ามาฝึกฝน ทดลอง และสร้างสรรค์ผลงานด้วยตนเอง จากความตั้งใจนี้เองที่ทำให้ร่องลายไทยไม่ใช่แค่การอนุรักษ์สิ่งเก่า แต่เป็นพื้นที่สร้างชีวิตใหม่ ให้ศิลป์โบราณมีที่ยืนในปัจจุบัน

บทเรียนที่มากกว่าศิลปะ

ในห้องเรียนเล็ก ๆ ที่อบอุ่น เต็มไปด้วยเสียงหัวเราะและเสียงแนะนำจากครูผู้สอน “จับดินให้แน่น แต่ใจต้องเบา” เด็กหลายคนหัวเราะออกมาเพราะมือสั่นด้วยความตื่นเต้นกับการปั้นครั้งแรก แต่ไม่นานความกังวลก็คลายไป เมื่อชิ้นงานที่สร้างจากสองมือเริ่มเป็นรูปเป็นร่าง

อาจารย์สุธรรม ตันสุขเกษม เล่าด้วยรอยยิ้มว่า

“กิจกรรมที่นี่เกี่ยวข้องกับการสืบสานวัฒนธรรม ก็คืองานปั้นดินที่เราต้องการถ่ายทอดเรื่องของการอนุรักษ์ ไม่ว่าจะเป็นการทำเครื่องเคลือบดินเผาที่ถือเป็นเอกลักษณ์ของพื้นที่สงขลา”

เสียงสะท้อนจากผู้เรียนก็ดังขึ้นไม่ขาดสาย…

“ได้พัฒนาฝีมือไปเรื่อย ๆ ค่ะ แล้วก็ได้ความรู้ใหม่ ๆ เกี่ยวกับงานเครื่องปั้นดินเผา ตั้งแต่การเผา การลงลาย ไปจนถึงเก็บรายละเอียดค่ะ” (นักเรียนหญิง)

“สนุกครับ เพราะได้ลงมือทำจริง ๆ” (นักเรียนชาย)

“สิ่งที่ได้ไม่ใช่แค่ชิ้นงาน แต่คือมิตรภาพค่ะ เหมือนเราคอยช่วยเหลือกันและกัน” (นักเรียนหญิง)

มากกว่าความรู้…คือโอกาสและแรงบันดาลใจ

การเรียนรู้ที่นี่ไม่ได้หยุดเพียงในห้องเรียน การได้ออกมาเรียนรู้นอกโรงเรียนคือโอกาสสำคัญที่ทำให้ได้เห็นโลกกว้างขึ้น และยังช่วยให้เห็นภาพอนาคตที่ชัดเจนขึ้น

“ถือว่าเป็นโอกาสของเราด้วยนะ ที่ได้มาเรียนรู้นอกสถานที่” (นักเรียนหญิง)

“เอาความรู้นี้ไปต่อยอดได้ครับ เห็นภาพอาชีพในอนาคตที่เกี่ยวกับศิลปกรรมชัดเจนขึ้น” (นักเรียนชาย)

และศิลปะยังช่วยจุดประกายความคิดสร้างสรรค์ให้กับผู้เรียนในทุกวัย ดังที่นักเรียนกล่าวไว้ว่า…

“ศิลปะมันเปิดกว้างครับ ตอนนี้เราสามารถเรียนรู้ได้ทุกวัย ตั้งแต่เด็กจนถึงผู้ใหญ่ ความรู้ไม่สายเกินไปครับ” (นักเรียนชาย)

ทุกชิ้นงานที่เกิดขึ้น ไม่ว่าจะเป็นแก้วน้ำหรือภาชนะ ล้วนผ่านกระบวนการที่พิถีพิถัน ตั้งแต่การใช้ดินคุณภาพสูง ไปจนถึงการเผาถึงสองครั้งเพื่อให้ชิ้นงานแข็งแรงและงดงาม งานหนึ่งชิ้นจึงไม่ใช่แค่การฝึกฝนฝีมือ แต่คือการบ่มเพาะความอดทนและความภาคภูมิใจ

ศูนย์การเรียนรู้งานศิลป์พื้นถิ่น กลุ่มร่องลายไทย จึงไม่เพียงเป็นที่เรียนศิลปะ หากแต่เป็น เวทีชีวิต ที่ให้ผู้คนได้ค้นพบตัวเอง ได้รอยยิ้ม มิตรภาพ และแรงบันดาลใจกลับบ้านไปพร้อมกับผลงานที่สร้างจากสองมือ นี่คือเรื่องเล่าของ ศูนย์การเรียนรู้งานศิลป์พื้นถิ่น “กลุ่มร่องลายไทย” จ.สงขลา เรื่องเล่าที่มีชีวิต และจะยังคงถูกเขียนต่อไปด้วยหัวใจของคนรุ่นใหม่

📣 สนใจร่วมเป็นส่วนหนึ่งในการสืบสานศิลป์พื้นถิ่นสงขลา สามารถสมัครเรียนหรือสอบถามรายละเอียดเพิ่มเติมได้ทางเพจ: ศูนย์การเรียนรู้งานศิลป์พื้นถิ่นกลุ่มร่องลายไทย