แทงหยวก: ลมหายใจแห่งศิลป์บนกาบกล้วย ความงดงามที่ถ่ายทอดสู่หัวใจผู้คน

ท่ามกลางความเร่งรีบของโลกสมัยใหม่ ยังมีศิลปะแขนงหนึ่งที่หยิบยืมความอ่อนโยนของธรรมชาติมาสร้างสรรค์ความงามที่เหนือกาลเวลา — นั่นคือ “การแทงหยวก” มรดกทางวัฒนธรรมที่หยั่งรากลึกอยู่ในหัวใจของชาวใต้มาเนิ่นนาน มันไม่ใช่เพียงการแกะสลัก แต่คือภาษาศิลป์ที่เอื้อนเอ่ยด้วยศรัทธาและความเคารพต่อสิ่งศักดิ์สิทธิ์ เราจะได้ตามรอยเรื่องเล่าผ่านสายตาและปลายมีดของ “พี่อวบ” ช่างผู้ถือมีดด้วยความศรัทธา ผู้ซึ่งใช้ชีวิตกว่าสามทศวรรษผูกพันกับความงามอันละเมียดละไมของ หยวกกล้วยตานี

ปรัชญาช่าง คือการบำเพ็ญบุญไปพร้อมกับการใช้ชีวิต

สำหรับพี่อวบ เส้นทางสู่การเป็นนายช่างหยวกไม่ได้โรยด้วยกลีบกุหลาบ หากแต่เป็นเส้นทางที่เลือกด้วยหัวใจ ตั้งแต่วันวานในวัยเยาว์ที่ความฝันพาให้เข้าศึกษาที่เพาะช่าง แทนเส้นทางข้าราชการอย่างใครหลายคน หัวใจที่รักในงานศิลป์ได้พาเขามาสู่วิถีแห่งศรัทธา ที่ผูกพันแนบแน่นกับร่มเงาวัดวาอาราม

พี่อวบเล่าด้วยรอยยิ้มอบอุ่นว่า “อาชีพนี้คือการทำบุญพร้อมกับทำงาน” เพราะการสร้างลวดลายอันวิจิตรบนบานประตูโบสถ์ หรือประดับประดาจิตกาธาน คือการส่งมอบความดีงามที่ย้อนกลับมาหล่อเลี้ยงใจ เป็นความเชื่อที่ว่าผลบุญจากการสร้างจะนำสิ่งดีงามมาสู่ชีวิต และผลงานที่ฝากไว้จะยังคงอยู่ให้คนรุ่นหลังได้ชื่นชม แม้เจ้าของปลายมีดจะลาลับไปแล้วก็ตาม

ศิลปะแห่งศรัทธานี้ไม่อาจเร่งร้อนได้ ต้องทำด้วยใจที่สงบและเข้าใจธรรมชาติ พี่อวบแบ่งงานไว้อย่างละเมียดละไม — ระหว่างงานจ้างที่มาพร้อมข้อตกลง และงานช่วยที่เต็มเปี่ยมด้วยน้ำใจและสายสัมพันธ์ของคนในชุมชน

รากเหง้าวัฒนธรรมเริ่มจากฉนวนกันไฟแล้วจึงเป็นวิมาน

ก่อนจะงอกงามเป็นศิลป์ที่เราเห็นในวันนี้ การแทงหยวกถือกำเนิดจากภูมิปัญญาเชิงประโยชน์ในอดีต เมื่องานฌาปนกิจใช้จิตกาธานไม้ ช่างจึงนำ ลำต้นกล้วย ที่อุ้มน้ำมาปิดโครงไม้ เพื่อทำหน้าที่เป็น ฉนวนกันไฟ ไม่ให้โครงสร้างถูกเผาไหม้เร็วเกินไป กล้วยตานีจึงถูกยกให้เป็นวัสดุแห่งศิลปะ ด้วยคุณสมบัติพิเศษที่ทั้งเหนียวแน่นและไม่เปราะง่าย ช่างสามารถกรีดลวดลายได้อย่างอ่อนช้อยโดยไม่ฉีกขาด อีกทั้งยังคงสีขาวนวลและความชุ่มชื้นไว้นาน จึงนิยมใช้เฉพาะ กล้วยสาว ที่ยังไม่ออกปลี และมักเลือกต้นที่อยู่กลางกอ เพื่อให้ได้ลำต้นที่ตรงและสมบูรณ์ที่สุด การเลือกกล้วยตานีจึงเปรียบเสมือนการเลือกความยั่งยืนและความสมบูรณ์ของธรรมชาติมาเป็นหัวใจของงานศิลป์

จากการใช้งานเพื่อประโยชน์ กลายเป็นความงามเชิงศิลป์เมื่อช่างบรรจงกรีดและฉลุลวดลายลงบนกาบกล้วย ทำให้หยวกกล้วยกลายเป็นงานตกแต่งที่วิจิตรตระการตา แม้หลายคนจะคุ้นตากับหยวกกล้วยในงานอวมงคล เช่นการประดับเมรุ แต่แท้จริงแล้วมันยังปรากฏอยู่ในงานมงคล อาทิ พิธีอุปสมบท หรือการประดิษฐ์เบญจาประดับหยวกในเทศกาลสำคัญ ทั้งหมดล้วนเป็นสัญลักษณ์ของศรัทธาและการให้เกียรติสูงสุด

รากศิลป์แห่งแผ่นดิน

หากมองให้ลึกลงไปในรอยมีดที่กรีดลงบนกาบกล้วย เราจะพบว่าศิลปะการแทงหยวกนั้นมิได้เป็นเพียงงานฝีมือท้องถิ่นที่แยกตัวอยู่อย่างโดดเดี่ยว แต่คือสายเลือดที่สืบทอดมาจาก “ช่างสิบหมู่” อันเป็นรากเหง้าของงานศิลปกรรมไทยทั้งมวล จิตวิญญาณของช่างแกะและช่างสลักที่เคยฝากผลงานไว้บนบานประตูไม้หรือหน้าบันของอุโบสถ ได้ถูกถ่ายทอดมาสู่ปลายมีดของช่างแทงหยวกอย่างเต็มเปี่ยม

ช่างสิบหมู่ อาจเปรียบได้ดั่งต้นธารสายหลักที่หล่อเลี้ยงงานศิลปกรรมไทยทุกแขนงให้งอกงาม เป็นการรวมตัวของเหล่าช่างฝีมือชั้นครู 10 สาขา ซึ่งในอดีตได้ถือกำเนิดขึ้นเพื่อรังสรรค์ความงามอันสูงสุดถวายแด่สถาบันพระมหากษัตริย์และพุทธศาสนา ประกอบด้วย ช่างเขียน ผู้จรดปลายพู่กัน, ช่างแกะและช่างสลัก ผู้มอบชีวิตให้เนื้อไม้, ช่างปั้นและช่างหล่อ ผู้เนรมิตโลหะและดินให้เป็นพระพุทธรูป, ช่างหุ่น ผู้สร้างรูปจำลอง, ช่างรัก ผู้ลงลายปิดทอง, ช่างบุ ผู้หุ้มแผ่นโลหะอันแวววาว, ช่างกลึง ผู้สร้างรูปทรงสมมาตร และ ช่างปูน ผู้ปั้นลายประดับสถาปัตยกรรม ทุกศาสตร์ล้วนเป็นหัวใจของสุนทรียภาพที่ปรากฏในงานศิลป์สูงค่าของแผ่นดิน เป็นรากฐานทางปัญญาและฝีมือที่ช่างศิลป์ทุกยุคทุกสมัยได้สืบทอดลมหายใจต่อกันมา

ทว่าความพิเศษของช่างแทงหยวก คือการเลือกจารึกความงามนั้นลงบนวัสดุที่เรียบง่ายและเปราะบางที่สุดอย่างหยวกกล้วยตานี แทนที่จะเป็นศิลาหรือโลหะอันแข็งแกร่ง นี่คือปรัชญาอันลึกซึ้งที่ซ่อนอยู่ เป็นการสร้างสรรค์ความวิจิตรตระการตาที่ยอมรับในความจริงของธรรมชาติ คือความงามที่เกิดขึ้นเพื่อจะดับไปพร้อมกับเปลวไฟในพิธีฌาปนกิจ หรือกาลเวลาที่ผ่านพ้นไปในงานมงคล

ดังนั้น ลวดลายกนกที่ปรากฏบนลำต้นกล้วยจึงไม่ได้เป็นเพียงเครื่องประดับ แต่คือบทบันทึกแห่งภูมิปัญญาของช่างศิลป์ไทยที่แสดงให้เห็นว่าแก่นแท้ของความงามไม่ได้ขึ้นอยู่กับความคงทนของวัตถุ หากแต่อยู่ที่ศรัทธาและจิตวิญญาณที่ช่างได้บรรจงใส่ลงไปในทุกรอยกรีด การแทงหยวกจึงเปรียบเสมือนมรดกที่มีชีวิตของช่างสิบหมู่ ซึ่งเบ่งบานความงามอย่างถ่อมตนและอ่อนน้อมในหัวใจของชาวบ้านสืบมา

ลายมือช่าง คือ ภาษากนกที่บรรจบในหยวกกล้วย

สิ่งที่เปลี่ยนหยวกกล้วยธรรมดาให้กลายเป็นศิลปะอันประณีต คือ ลายมือของช่าง — ภาษาที่ไม่มีคำพูดแต่เต็มไปด้วยอารมณ์และความรู้สึก ลวดลายหลักมีทั้งแนวตั้ง เช่น ลายฟันปลา ลายน่องสิงห์ ที่แสดงความสง่า และแนวนอน เช่น ลายลูกฟักก้ามปู ลายรักร้อย ที่แต่งเติมความอ่อนช้อย

เอกลักษณ์ของลายมือช่างปักษ์ใต้นั้นเน้นความงามที่วิจิตรซับซ้อนบนหยวกที่มีขนาดยาวเป็นพิเศษ ซึ่งบางชิ้นอาจยาวถึง 3.5 – 7 เมตร เพื่อให้สมศักดิ์ศรีกับการประดับโครงสร้างใหญ่โตอย่างเรือพระ ในขณะที่ช่างภาคกลางจะเน้นความโดดเด่นของเครื่องประกอบที่ใช้ เครื่องสด (ผักผลไม้แกะสลัก) มาเสริมสีสันให้งานดูมีชีวิตชีวาขึ้น ช่างผู้ชำนาญเพียงแค่ดูลายมือ ก็สามารถรับรู้ได้ถึงจิตวิญญาณและสกุลช่างที่ถ่ายทอดมา นี่คือศิลปะที่แสดงถึงความละเอียดอ่อนที่สืบทอดกันมา ไม่ใช่แค่จากตา แต่จากความรู้สึกที่ปลายมีด

หาดทิพย์กับการร่วมโอบอุ้มลมหายใจแห่งวัฒนธรรม

เบื้องหลังลวดลายอันวิจิตรบนกาบกล้วยตานี คือความตั้งใจจริงของหาดทิพย์ที่อยากร่วมเป็นส่วนหนึ่งในการดูแลมรดกทางศิลป์ของแผ่นดินใต้ ด้วยความเชื่อในคำว่า “เคียงข้าง ผูกพัน” หาดทิพย์จึงร่วมมือกับ กลุ่มร่องลายไทย อำเภอสิงหนคร จัดตั้ง ศูนย์การเรียนรู้งานศิลป์พื้นถิ่น — พื้นที่แห่งความหวังที่อบอวลด้วยกลิ่นอายของศิลปะและศรัทธา

ที่นี่คือบ้านอันอบอุ่น ที่เปิดกว้างให้ลมหายใจและเทคนิคของช่างสิบหมู่โบราณได้ถูกส่งต่อไปยังคนรุ่นใหม่ ด้วยความหวังเพียงว่า เมล็ดพันธุ์แห่งศิลปะที่ถูกบ่มเพาะจากบ้านหลังนี้จะค่อย ๆ หยั่งรากลึกลงในใจและเติบโตเป็นต้นกล้าที่แข็งแรงพอจะสร้างสรรค์คุณค่าให้แก่บ้านเกิดได้ในวันข้างหน้า เพราะนี่คือความผูกพันอย่างจริงใจ ที่เราอยากเห็นอัตลักษณ์ของชาวใต้ยังคงงดงาม และถูกสืบสานต่อไป เป็นเพียงการร่วมแรงเล็ก ๆ เพื่อประคับประคองลมหายใจของมรดกอันล้ำค่านี้ไว้

ชวนคนรุ่นใหม่ร่วมรักษาความภาคภูมิใจในรากเหง้า

แม้ศิลปะการแทงหยวกจะเผชิญความเปลี่ยนแปลงของยุคสมัย แต่นายช่างยังคงเชื่อมั่นว่า “ศิลปะแห่งศรัทธานี้จะไม่สูญหาย” หากคนรุ่นใหม่หันกลับมามองเห็นคุณค่าที่แท้จริง เพราะการแทงหยวก คือสะพานแห่งศรัทธาที่เชื่อมโยงผู้คนกับพุทธศาสนา เป็นงานศิลป์ที่เปี่ยมบุญและเป็นรากฐานของภูมิปัญญาที่แสดงถึงความฉลาดในการใช้ทรัพยากรธรรมชาติ ทุกครั้งที่เกิดงานแทงหยวก คือการรวมผู้คน ถ่ายทอดความรู้ และสร้างความทรงจำร่วมผ่านเสียงหัวเราะและหยาดเหงื่อ — แก่นแท้ของชุมชนปักษ์ใต้

หากหัวใจเรียกร้องอยากจะเรียนรู้ให้ลึกซึ้งกว่านั้น ประตูบานแรกของการเดินทางได้เปิดรอท่านอยู่แล้ว สามารถเข้าไปกดติดตาม เพจ Facebook: กลุ่มร่องลายไทย เพื่อรอฟังข่าวสารการจัดอบรม (Workshop) และกิจกรรมต่าง ๆ ที่จะทำให้ท่านได้ร่วมสืบสานเรื่องราวจากปลายมีดด้วยมือของท่านเอง เพราะลมหายใจของศิลปะจะยังคงอบอุ่นอยู่ได้ ก็ต่อเมื่อพวกเรามาร่วมกันสร้างความทรงจำบทใหม่ เพื่อให้ความงามอันเปราะบางนี้ยังคงเป็นรอยยิ้มอันวิจิตรคู่ผืนดินด้ามขวานสืบไป